Pohvale iz Hrvatske za seriju Tvrđava

Emitovanje serije “Tvrđava” pratilo se s velikom pažnjom i u Hrvatskoj, a na iznenađenje bilo je pozitivnih kritika. U nastavku prenosimo vam teksta sa hrvatskom T portala koji objavio prikaz ove priče pod naslovom “Jesu li Srbi u Kninu ispali najveće ovce ratova u bivšoj Jugoslaviji?” koji potpisuje Bojan Stilin. Autor je rođen 1977. u Vukovaru, a ima veoma liberalne stavove i kritikovao je Marka Perkovića Tompsona i branio Bajagu kad su ga napadali.

Jedan od takvih trenutaka događa se na kraju pomenute epizode, kada glavni lik, svojeglavi i impulsivni Kninjanin po imenu Luka Baša (solidno ga tumači daroviti mladi glumac Ognjen Mićović), postaje svestan onoga čega će desetine hiljada dalmatinskih, ličkih, kordunaških i banijskih Srba postati svesne nekoliko meseci kasnije, kada su – kako je u svom sećanju upečatljivo zabeležio novinar Vremena Davor Lukač – natovarili med, vino i pršut na traktore i krenuli u zbeg.

Naime, u zajedničkom aranžmanu bizarnog nemačkog špijuna koji na dunavskoj splavi vrti šarane na ražnjevima i korumpiranih srpskih obaveštajaca, beskrupulozni udbaš briljantnog prezimena Dilparić (koga brutalna gluma Ljube Bandovića pretvara u autentičnu paralelu Miloševićevog izvršioca prljavih poslova, haškog osuđenika Frenkija Simatovića) u periodu između operacija Bljesak i Oluja uvaljuje Luki zadatak da preveze kamion pun oružja. Oružje, međutim, nije namenjeno odbrani “Krajine”: namenjeno je tome da Luka s njim padne na granici u Sremskoj Rači, a da režimski mediji od toga naprave spektakl pred kamerama i medijski narativ okrenu u pravcu trgovine krajiških Srba s Hrvatima iza leđa Beograda, što bi bilo idealno opravdanje da ih Srbija konačno skine sa vrata.

Nesrećni Luka, koji misli da prevozi brašno, u naletu dalmatinskog dišpeta ignoriše Dilparićeva uputstva i, umesto ka Rači, skreće na drugi granični prelaz, gde kamion nije najavljen. Prethodno vojno obučen u paravojnoj jedinici komandosa, svojevrsnom klonu Arkanovih Tigrova i Knindži kapetana Dragana, uspeva da se izvuče iz sukoba sa graničnim policajcima, prepliva Drinu i nađe se usred stada ovaca, u snažnoj metaforičnoj sceni koja poručuje da su hrvatske Srbe oni iz “otadžbine” prodali, a oni – ispali ovce.

I tu ćemo stati sa spojlerima – jedan je bio potreban samo radi ilustracije onoga što “Tvrđava” zapravo želi. Projekat javne srpske televizije u produkciji kuće Režim (producent je Miloš Avramović, najpoznatiji kao reditelj regionalnog akcionog hita “Južni vetar”) na domaćem terenu pokušava da okaje srpski “greh struktura”, perpetuirani mit koji dobar deo srpske javnosti, pa i današnjeg establišmenta na čelu s onim koji je tada držao zapaljive govore po Glini, doživljava kao “prodaju Krajine” u režiji Miloševića, Tuđmana i međunarodne zajednice.

To čini umotavajući istorijsku priču u još tri humana, emotivna, ali izrazito fiktivna sloja, koja u ovoj seriji služe kao katalizator političko-kriminalno-špijunske priče. Prvi sloj je istorijski kontekst, u kome predratni Knin služi kao utopijski, boemski Makondo usred dalmatinskog krša, a jedino što opterećuje taj opušteni život jesu nikad presahli duhovi pokrštavanja uoči Drugog svetskog rata.

Drugi sloj je klasična tragedija zabranjene ljubavi između Romea i Julije, Hamleta i Ofelije – kako god da ih zovete – Srbina Luke i Hrvatice Darije, čija porodica – ponovo aktivirajte suspenziju neverice – čitavu prvu polovinu devedesetih živi u okolini Knina, tačnije u Vrpolju, a da joj dlaka s glave ne fali. Treći sloj je sam raspad Jugoslavije, ne toliko na papiru koliko u glavama lokalnih Srba koji su u nju verovali i nakon njenog fizičkog raspada, bolno otrežnjujući za one iz obližnjih Čavoglava koji je imaju potrebu sahranjivati trideset i pet godina kasnije.

Predratni Knin – pretpostavljate, lokacija nije autentična, a glumi ga buduća evropska prestonica kulture, crnogorski Nikšić – grad je u kome se na svakom koraku meze pršut i sir, svaka kuća proizvodi svoje vino, na ražnju kafane “Dalmacija” nemilice se vrte jagnjad, na svadbama bend svira Električni orgazam i Idole, a narkomani imaju stabilan dotok heroina. Kada u osvit rata počnu otkazi u propalim socijalističkim mastodontima, oni se dele podjednako Hrvatima i Srbima, u skladu s utopijskom postavkom serije da je u ratu najviše, ni kriv ni dužan, nastradao – mali čovek.

Problem je u tome što je sličnim romantizovanjem prikazan i Knin uoči Oluje. Iako kafana “Dalmacija” propada jer u njoj noći provodi tek kontraobaveštajac loše kamufliran u dopisnika Borbe, a prazne ulice grada i okolnih sela govore da su svi već spremni za beg, naši “pozitivci” misle da i dalje žive u istom gradu. Kada Dilparić pošalje operativce službe da po Kninu jure novac koji mu je Luka ukrao bekstvom iz kamiona, na njihovo pitanje gde ovde može da se kupi pršut dobiju odgovor – svuda. U vreme u kome “Krajina”, tada pod Miloševićevim sankcijama, živi na konzervama danske fete iz humanitarne pomoći i mesnom doručku iz opljačkanog Gavrilovića, to zvuči previše čak i za suspenziju neverice.

U takvom Kninu, za razliku od postojanih pršuta na dinarskoj buri, o koncu visi ljubav Luke i drage Darije (izvrsna Darija Vučko), čiji razum i zrelost, retki za to vreme, ne uspevaju da prevaziđu zamršene porodične odnose, ali ni da dozovu pameti Luku. Ovaj pak, tvrdoglav poput oca Nikice, koji polaže bezgraničnu veru u spas iz Beograda (slojevito ga tumači Jovo Maksić), odlazi u glavni grad Srbije u naivnom uverenju da može obezbediti porodici kakvu-takvu egzistenciju. Za to će morati da zaroni u turbofolk svakodnevicu tamošnjeg kriminalnog podzemlja, noseći na plećima odgovornost za Dilparićevog sina, dizelašku budaletinu na viskiju i kokainu, tek puštenu iz zatvora u Milanu.

Nakon što se Luka već opisanim spletom okolnosti vrati u Knin, zahvaljujući žrtvenom jarcu u liku ujaka Momčila, u koga ima bezgranično poverenje (solidni Nikola Pejaković u još jednoj ulozi na pola puta između duhovnika i grešnika koji mu se ispoveda), sklanja se u obližnji manastir Lazaricu, gde ga kratkotrajna duhovna obnova vraća u život. Manastir, dakako, krije (i otkriva) još neke tajne zakopane u bespućima istorijske zbilje, a one će se odraziti i na sudbinu jedinog Hrvata u seriji, tvrdokornog Darijinog oca Zdravka Tolja zvanog Cvara (od nosećih glumaca najmanje uverljiv Slaviša Curović) – ali on je u osvit Oluje već izvukao Tuđmanovu sliku godinama skrivanu u konobi, iza bureta vina, spreman za razvoj događaja koji, znamo iz istorijskih knjiga, neminovno sledi.

Ovo nije prva RTS serija o Oluji, niti prva s temom ratnih događaja na područjima van Srbije. Ipak, sve te propagandne “Balkanske međe”, “Dare iz Jasenovca” i “Oluje” u poređenju s “Tvrđavom” razneće vetar na smetlištu istorije. Jer ovo je prva takva serija koja, kroz prokrvljene likove, solidnu glumu i uverljivo realizovane tehničke segmente, ima ambiciju – i uglavnom je ostvaruje – da povuče granicu ne između dobrih Srba i loših Hrvata, već između dobrih i loših ljudi, kojih je, kao i u svim ratovima, bilo na obe strane.

Serija se, naravno, po difoltu mora uklopiti u zadate parametre kulturnog imperijalizma Vučićeve ere: u njoj se govori “jezik srpskog sveta”, uglavnom korektno skinut dalmatinski dijalekt srpskog, s povremenim iskoracima u bosanske i crnogorske mikrodijalekte, u zavisnosti od veštine glumca. Potkradaju se, naravno, i greške: zašto rođeni Kninjanin Jovo Maksić izgovara crnogorsko “nijesu”, podjednako je nejasno kao i zašto Luka odlazi u Beograd uz Cecinu “Idi dok si mlad”, pesmu koja u tom trenutku sled događaja još nije objavljena (iako Dilparićeva veza s pevačicom zavodljivo sugeriše da je i u njenu karijeru bila umešana služba).

U odnosu na te detalje, oko kojih zainteresovana javnost toliko sitničari da autori serije moraju uporno da podsećaju kako je “Tvrđava” fikcija, treba pohvaliti dinarski meditativnu režiju Saše Hajdukovića, kao i posebno postrokersku najavnu temu, delo banjalučkog kompozitora Petra Bilbije (ovaj dvojac već je radio na triptihu serija o crnilu današnje Banjaluke “Meso/Kosti/Koža”). Scenario mladog Gorana Starčevića (takođe poreklom iz kninskog kraja), u saradnji s iskusnim šouranerom Mirkom Stojkovićem, klizi elegantno i gledljivo, iako je serija komotno mogla biti ekonomičnija i skratiti deo zapleta i likova, posebno u beogradskom segmentu.

Umesto rezimea, istakli bismo još jedan segment. Mukla tišina Nikice, Lukinog oca, kome se vera u iluziju da će sve ponovo biti kao pre sruši tek kada mu supruga Nada (izvrsna Nikolina Friganović) neposredno uoči Oluje održi lekciju o tome kako mu Jugoslavija neće oprati posteljinu, ujedno je i odbacivanje balasta jugonostalgije koje bi konačno moglo da okrene novu stranicu u tretmanu posleratnih tema.