Ovo morate da vidite! Drevne lepote Raške ostavljaju bez daha, a manastir Gradac i crkva Stara Pavlica pravi su „raj“ na zemlji

Manastir Gradac danas je ženski manastir, zadužbina kraljice Jelene Anžujske koju su gradili i oslikali najbolji građevinari i slikari svog doba.

Manastir Gradac udaljen je 20 kilometara od Raške i nalazi se na padinama planine Golije, a sagrađen je krajem 13. veka. Zadužbina srpske kraljice Jelene Anžujske i njenog supruga kralja Uroša Nemanjića, roditelja kraljeva Dragutina i Milutina, danas je ženski manastir. Sestrinstvo na čijem čelu je igumanija Nina Đurđević danas čini petnaestak monahinja. Jedini muškarac u ovom ženskom manastiru je otac Nikola, koji je manastirski duhovnik.

Istorija manastira Gradac na Ibru

Iako se zna čija je manastir Gradac na Ibru zadužbina, ne zna se pouzdano godina gradnje. Pretpostavlja se da se to zbilo pred sam kraj 13. veka. Glavna crkva je posvećena prazniku Blagoveštenja Presvete Bogorodice. Tokom gradnje, za potrebe monaha koji su prisustvovali izgradnji glavne crkve, u steni koja se nalazi iznad manastira podignuta je i omanja kapela posvećena Svetom Nikoli. Nakon propasti srednjovekovne srpske države manastir Gradac na Ibru je kao i mnogi drugi srpski srednjevekovni manastiri opusteo.

Nažalost, u međuvremenu je i odnet krov sa glavne crkve, da bi tek 1910. godine bio ponovo postavljen. Istorija manastira beleži da je opusteli manastir Gradac na Ibru prvi put obnovljen krajem 16. veka, ali ne u potpunosti. U manastiru je sahranjena kraljica Jelena Anžujska, a nakon sahrane je otvorena njena grobnica i izvađeno telo, koje je bilo očuvano u celosti. Potom je telo kraljice Jelene položeno u sarkofag, koji je potom smešten ispred oltara glavne manastirske crkve, pred Hristovu ikonu. Sarkofag je čuvan u manastiru sve do 17. veka, kad su ga monasi, bežeći pred turskom vojskom, poneli sa sobom i od tad se ne zna gde se nalazi. Godine 1989. manastir Gradac na Ibru je ponovo oživeo, a od 1997. je ženski manastir.

Foto: Shutterstock

Arhitektura manastira

Kada se uzme u obzir da je ženski manastir Gradac na Ibru zadužbina žene koja je bila francuskog porekla, sasvim je jasno i zbog čega je arhitektura manastira svojevrstan spoj tri stila arhitekture – gotičkog, romaničkog i srpsko-vizantijskog stila.

Glavna manastirska crkva pripada raškom stilu srpske arhitekture, uz primetan uticaj pomenutih stilova. Uticaj gotike i romanike najuočljiviji je u ornamentima i prelomljenim lukovima koji krase glavnu manastirsku crkvu. Kada je u pitanju arhitektura manastira, posebno je zanimljiva crna linija, nalik pukotini, koja je i danas vidljiva i na spoljašnjem i na unutrašnjem zidu glavne crkve.

Naime, tokom obnove manastira u drugoj polovini 20. veka ova linija je namerno ostavljena, kako bi bilo uočljivije koji deo arhitekture je originalan, a koji je restauriran tom prilikom. Osnova glavne crkve je jednobrodna, a iznad nje se uzdiže kupola. Uz pripratu, koja je šira u odnosu na glavni deo građevine, nalaze se dve kapele, a u okviru konstrukcije koja nadvisuje pripratu je prisutan ranogotički stil arhitekture. U glavnoj manastirskoj crkvi uočljiva su četiri portala, a svi prozori su dvojni.

Ikone i freske

Freske manastira su, nažalost, samo delimično očuvane, a ona koja prikazuje kraljicu Jelenu samo je delimično vidljiva. Ikone manastira su posebna zanimljivost, jer sestrinstvo posvećuje veliku pažnju njihovoj izradi, uzevši u obzir da je veliki broj monahinja završio neki od umetničkih fakulteta. Monahinje ovog manastira organizuju i izložbe, prikazujući dela koja nastaju u njihovoj ikonopisačkoj radionici. Originalni ikonostas, koji potiče iz vremena gradnje manastira Gradac, izrađen od kamena, i danas se čuva u manastiru.

Foto: Shutterstock

Stara Pavlica

Na postojanje velikog grada i pre nemanjićkog Brvenika ukazuje i crkva Stara Pavlica u selu Pavlica, uobičajeni orijentir putnicima kroz dolinu Ibra. Posvećena je apostolu Pavlu i predstavlja ostatak manastira za koji se pretpostavlja da je izgrađen u 9. veku.

Tokom izgradnje železnice najveći deo hrama je uništen, a preostali deo kao da lebdi, što deluje upečatljivo na posetioce obližnjeg izletišta s izvorima ledene vode. Tačno vreme nastanka, ime ktitora i patron hrama su nepoznati, a Stara Pavlica je jedinstvena u srpskoj srednjovekovnoj arhitekturi.

Postoje pretpostavke da je crkva sagrađena u vreme kad i Hram Svetog Petra i Pavla u Rasu, a da je, kao i on, utemeljena na mestu gde su po predanju propovedali apostoli i njihovi prvi učenici.

Kako doći?

Od skretanja sa Ibarske magistrale u Brveniku do manastira Gradac ljubitelji prirode mogu stići za tri sata laganim hodom prateći tok kristalno bistre Brvenice. Automobilom se stiže mnogo brže, ali se propušata mnogo od lepote prirode zaštićenog parka biosfere Golija, na čijem ulazu vas dočekuje kliktanje surih orlova. Srednje rešenje je doći od Brvenika vozilom ili autobusom do sela u dolini Brvenice, u Gradac ili Rudno na Goliji, gde se domaćini bave seoskim turizmom, a zatim se posvetiti uživanju u nedirnutoj prirodi.